Άρθρο του Σωκράτη Πετμεζά για την Ανώτατη Παιδεία

Εξαιρετικά κατατοπιστικό άρθρο του Σωκράτη Πετμεζά, καθηγητή στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, για την κατάσταση της Ανώτατης Παιδείας σήμερα.

Η σύγκρουση για το μέλλον της Παιδείας στην Ευρώπη και οι εγχώριες ηθικολογικές έριδες

"Στην πράξη η επόμενη γενιά θα είναι, για πρώτη φορά, λιγότερο μορφωμένη εξειδικευμένη από την προηγούμενη και βεβαίως η, έστω και ζαβή ώς τα σήμερα, ισότητα στην πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία θα περιοριστεί ακόμα περισσότερο, σε βάρος των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων."

Ιστορίες με χρέη

Ας πούμε μια διδακτική ιστορία για χώρες που έχουν υπέρογκα χρέη και υιοθετούν ‘σοβαρές’ οικονομικές πολιτικές για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Ο παραλληλισμός με Ελλάδα και Ευρωζώνη δεν είναι τυχαίος.

Μια χώρα με τεράστια χρέη 

Τον Νοέμβριο του 1918 η αυτοκρατορική Γερμανία συνθηκολόγησε με την Αντάντ. Ο γερμανικός θρίαμβος επί του Τσάρου στο Ανατολικό Μέτωπο το 1917 που είχε ανοίξει τον δρόμο για τους Μπολσεβίκους, αποδείχθηκε προσωρινός. Η Γερμανία, αν και ο στρατός της στεκόταν ακόμη στα πεδία των μαχών, ήταν ηττημένη κατά κράτος. Μετά τέσσερα χρόνια σφαγών με τους αγγλογάλλους αποικιοκράτες στους λασπότοπους του Βελγίου και της Γαλλίας, ο πραγματικός νικητής ήταν η ανερχόμενη δύναμη των ΗΠΑ.

Η Συνθήκη των Βερσαλλιών τον επόμενο χρόνο υπαγορεύτηκε όμως από τους αγγλογάλλους αποικιοκράτες, που έκαναν στο πλάι τους ‘αφελείς και ιδεολόγους’ Αμερικανούς. Οι όροι της πολλοί και επαχθείς. Ο επαχθέστερος ήταν να αποδεχθεί η Γερμανία την ευθύνη του πολέμου, να δεχθεί ληστρικές παραχωρήσεις και να καταβάλει τεράστιες πολεμικές αποζημιώσεις. Τα ποσά εκφρασμένα σε χρυσά γερμανικά μάρκα ήταν εξωπραγματικά (περίπου 225 δις). Δύο χρόνια μετά, οι μεγάθυμοι νικητές μείωσαν την αρχική απαίτηση στα 130 δις, δηλαδή πάνω από 300% του γερμανικού ΑΕΠ. Οι πληρωμές για τόκους, χρεωλύσια και έξοδα κατοχής θα έφταναν το 10% του γερμανικού ΑΕΠ ετησίως. Η Γερμανία είχε βουλιάξει στα χρέη.

Πως να μείνετε στο ευρώ

Η πρόσφατη έκθεση του ΔΝΤ δηλώνει ότι η αντιμετώπιση της κρίσης εντός της ΟΝΕ είναι η καλύτερη επιλογή για την χώρα μας, όπως επίσης και για την Ευρωζώνη. Παράλληλα όμως λέει ότι η έξοδος από την ΟΝΕ μαζί με την αθέτηση πληρωμών στο χρέος και την γενική αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας συνιστούν εφικτή εναλλακτική λύση.

Η σύγκριση με το όργιο καταστροφολογίας και λασπολογίας που επιφύλαξαν στην εναλλακτική λύση οι κρατούντες στη χώρα μας είναι εντυπωσιακή. Οι υποστηρικτές της θεωρήθηκαν γραφικοί, περιθωριακοί και αγράμματοι. Βαρύγδουποι δημοσιογράφοι που συγχέουν την κακεντρέχεια με το πνεύμα υπαινίχθηκαν ακόμη και σχέσεις με μυστικές υπηρεσίες, κατά κανόνα αγγλοσαξωνικές. Έρχονται τώρα οι ψύχραιμοι τεχνοκράτες του ΔΝΤ να μας πουν ότι, ξέρετε, η εναλλακτική λύση υφίσταται.

Η κυβέρνηση και όσοι νέμονται την εξουσία αποφάσισαν όμως ότι η Ελλάδα θα κρατηθεί παση θυσία στην ΟΝΕ. Άρα τι μπορούμε να περιμένουμε; Το ΔΝΤ μας το λέει ξεκάθαρα. Το 2013 θα έχουμε ύφεση 4.2%, αλλά από το 2014 ως το 2020 θα περάσουμε σε ανάπτυξη με μέσο ετήσιο ρυθμό περίπου 2.8%. Άρα το 2020 η ελληνική οικονομία θα έχει μεγεθυνθεί κατά περίπου 20%. Με άλλα λόγια, δεν θα έχει καν καλύψει τις απώλειες από την ύφεση του 2008-2013 που θα είναι γύρω στο 25% του ΑΕΠ.

Οι ελληνικοί μισθοί, το φως στο τούνελ και το τρένο

Συνεχίζει να διαπιστώνει φως στο τούνελ η κυβέρνηση, όπως δηλώνουν κορυφαίοι υπουργοί της. Είναι απορίας άξιον που το βλέπει. Επειδή όμως λίγοι από τους υπόλοιπους βλέπουμε αυτό το φως, ας μιλήσουμε για το ίδιο το τούνελ. 

Ποια είναι η κύρια αιτία της κρίσης της Ευρωζώνης; 

Πρόκειται για την απόκλιση της ανταγωνιστικότητας ανάμεσα στο ευρωπαϊκό κέντρο και την ευρωπαϊκή περιφέρεια. Ας δούμε λοιπόν την πορεία της ελληνικής ανταγωνιστικότητας.

Η διεθνής ανταγωνιστικότητα μιας χώρας έχει δύο βασικούς συντελεστές. Από τη μια, το Ονομαστικό Κόστος Εργασίας, δηλαδή τους μισθούς και τα άλλα έξοδα εργατικού δυναμικού. Όσο ανεβαίνουν, τόσο μειώνεται η ανταγωνιστικότητα. Να τονίσω ότι πρόκειται για το ονομαστικό, όχι για το πραγματικό κόστος εργασίας, δηλαδή την πρόσβαση των εργαζομένων σε αγαθά και υπηρεσίες. Αυτή μπορεί ακόμη και να μειώνεται καθώς ανεβαίνουν οι ονομαστικοί μισθοί. Από την άλλη, την Παραγωγικότητα της Εργασίας. Όσο ανεβαίνει, τόσο αυξάνεται η ανταγωνιστικότητα.

Συνεπώς, αν διαιρέσουμε τον πρώτο συντελεστή με τον δεύτερο - δηλαδή αν δούμε το μισθολογικό κόστος σε σχέση με την παραγωγικότητα - θα έχουμε τη συνολική εικόνα της ανταγωνιστικότητας. Αυτό ακριβώς είναι το Ονομαστικό Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας που είναι ο κυριότερος δείκτης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας.

Μαθήματα Πολιτικής Οικονομίας σε πρώτο πρόσωπο

Μάθημα 1ο: Οι "θεωρητικοί του ευρώ" και οι  "γενικοί θεωρητικοί"

Θυμάμαι καλά τις αρχές του 2010. Τότε που ανέβαιναν τα σπρεντ, πύκνωναν τα σύννεφα για την Ελλάδα στις διεθνείς αγορές και ο κ. Παπακωνσταντίνου, με το σακίδιο στην πλάτη, περιφερόταν από πρωτεύουσα σε πρωτεύουσα παριστάνοντας τον σωτήρα της διεφθαρμένης χώρας του. Με ανησυχία παρακολουθούσε τις διαδρομές του η ελληνική κοινωνία, χωρίς όμως να αντιλαμβάνεται τι ακριβώς συμβαίνει. Και πως να αντιληφθεί, αν θυμηθεί κανείς τι της έλεγαν οι ταγοί της και οι πνευματικοί της φορείς. 

Από τη μια είχαμε αυτούς που μπορούμε να τους ονομάσουμε οι "θεωρητικοί του ευρώ". Δεν ήταν βέβαια ακριβώς αυτό τότε, ήταν μάλλον οι θεωρητικοί της υποτιθέμενης ελληνικής διαφθοράς και διπροσωπίας. Η κρίση ήταν ελληνική υπόθεση γιατί το στραβό ελληνικό δημόσιο είχε καταστρέψει τον υγιή ιδιωτικό τομέα και προκάλεσε αναταραχή εκ του μη όντος στην ΟΝΕ. Χρειαζόταν τιμωρία, εξυγίανση και πειθαρχία. Αυτά έλεγαν οι Γερμανοί προκαθήμενοι της ΟΝΕ και υπερθεμάτιζε ο κ. Παπανδρέου με την κυβέρνησή του. Πλήθος οι πανεπιστημιακοί, πνευματικοί άνθρωποι, δημοσιογράφοι, ο ανθός της ελληνικής πνευματικής ζωής, που επικροτούσαν. Η ΟΝΕ ήταν το απάνεμο λιμάνι, η ασφαλής προστασία για τη χώρα μας κι έπρεπε να ντρεπόμαστε που της δημιουργήσαμε τέτοια κρίση. Θα αφήσω κατά μέρος την προπέτεια να κουνάνε το δάχτυλο στον ελληνικό λαό άνθρωποι όπως ο κ. Παπακωνσταντίνου. Σημασία έχει ότι η συνομοταξία του γρήγορα μετατράπηκε στην "παράταξη του ευρώ", χωρίς όμως να χάσει τον αρχικό πυρήνα των ιδεών της, ότι δηλαδή φταίει ο ελληνικός λαός και κυρίως ο δημόσιος τομέας της οικονομίας του. 

Από την άλλη είχαμε τους "θεωρητικούς γενικώς". Αυτοί προέρχονταν κυρίως από τον χώρο της Αριστεράς και άρα παρακολουθούσαν την κρίση από την σχετικά ασφαλή απόσταση όσων δεν έχουν αποφάσεις ευθύνης να λάβουν. Γενική κουβέντα περί καπιταλιστικών κρίσεων από το ΚΚΕ, με κεραυνούς μάλιστα εναντίον όσων τόνιζαν τη σημασία του χρέους κι επέμεναν ότι ούτε πρέπει, ούτε γίνεται να πληρωθεί. Οι προλετάριοι δεν είναι μπαταχτσήδες. Απόλυτο κομφούζιο στον ΣΥΡΙΖΑ, που αρχικά έλεγε ότι δεν υπάρχει κρίση κι ότι δεν κινδυνεύουμε με πτώχευση, μέχρι που οι οικονομικοί του εγκέφαλοι ανακάλυψαν ότι η Ελλάδα αντιμετώπιζε τέσσερις κρίσεις που συνέβαιναν ταυτοχρόνως, αλλά η χώρα μπορούσε να επιλέξει ποιαν από όλες θα αντιμετώπιζε. Απεραντολογία περί κρίσεων σε άλλα κομμάτια της Αριστεράς. Καμία συναίσθηση της απειλής που μόλις είχε σηκώσει κεφάλι.

Υπήρχαν βέβαια, οικονομολόγοι στις ΗΠΑ και αλλού που έλεγαν ότι τα πράγματα στην ΟΝΕ είναι πολύ πιο μπλεγμένα. Υπήρχαν και μεμονωμένες φωνές θαρραλέων ανθρώπων στην Ελλάδα, όχι απαραίτητα οικονομολόγων, που πολύ σωστά έλεγαν ότι το ελληνικό χρέος είναι μη βιώσιμο, αλλά αυτές κι αν ήταν περιθωριακές. 

Βγαίνουμε από την κρίση;

Φάνηκε φως στο τούνελ; Αυτό διατείνεται ο κ. Στουρνάρας και όλος ο επικοινωνιακός μηχανισμός της κυβέρνησης. Απομακρύνθηκε ο κίνδυνος της εξόδου από το ευρώ, σύντομα θα έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα και από το δεύτερο μισό του 2013 θα περάσουμε σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης.

Βρίθει ο τύπος με άρθρα για τις Κασσάνδρες - συμπεριλαμβανομένου του γράφοντος - που είχαν, λέει, προβλέψει την συντέλεια του κόσμου, αλλά υποτίμησαν την αποφασιστικότητα των πολιτικών να διασώσουν το ευρώ και την ΕΕ. Χώρια που πρότειναν ακραίες λύσεις που θα είχαν φέρει τον Αρμαγεδδώνα. Ενώ οι στιβαροί Μέρκελ και Σαμαράς μας έβαλαν τελικά στο δρόμο της ανάπτυξης μέσα στο ευρώ.

Αναρωτιέται κανείς για την σχέση όσων τα λένε αυτά με την πραγματικότητα. Τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, για παράδειγμα, δείχνουν ότι ή αξία των λιανικών πωλήσεων τον Οκτώβριο του 2012 συρρικνώθηκε κατά 16.5%, δηλαδή με ρυθμό διπλάσιο από την προηγούμενη χρονιά. Ακόμη χειρότερα, συρρικνώθηκε και ό όγκος των πωλήσεων κατά 16.8%. Που σημαίνει ότι δεν πρόκειται για πτώση των τιμών, αλλά ότι συντρίβεται η ίδια η λαϊκή κατανάλωση. Πρώτα και καλύτερα τα καύσιμα και λιπαντικά αυτοκινήτων που μειώθηκαν κατά 25.2%.

Η Παιδεία σε περίοδο καπιταλιστικής κρίσης

Στις ερωτήσεις, ο Αντώνης Γαλανόπουλος

Η ανακοίνωση της λίστας των υποψηφίων για τα εξωτερικά μέλη του Συμβουλίου Διοίκησης του Πανεπιστημίου Κρήτης προκάλεσε έκπληξη σε αρκετούς. Ανάμεσα στους 27 υποψηφίους συγκαταλεγόταν και ο κ. Κώστας Λαπαβίτσας, καθηγητής οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Αυτή η απροσδόκητη -για κάποιους- υποψηφιότητα στάθηκε αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί. Ο κ. Λαπαβίτσας συμμετέχει ενεργά στον δημόσιο διάλογο σε εθνικό κι ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά με την τρέχουσα οικονομική κρίση. Αρθρογραφεί συστηματικά στον ευρωπαϊκό τύπο (Guardian) και οι απόψεις του συνθέτουν έναν ιδιαίτερα διακριτό ιδεολογικό πόλο. Αν και ο πειρασμός να μιλήσουμε με τον γνωστό καθηγητή οικονομικών για την κρίση και την πολιτική επικαιρότητα ήταν μεγάλος, αποφασίσαμε να περιορίσουμε τη συζήτησή μας σε αμιγώς εκπαιδευτικά και πανεπιστημιακά ζητήματα. Αυτή ακριβώς είναι και η ιδιαιτερότητα της συνέντευξής μας καθώς είναι μια από τις λίγες στιγμές που ο Κώστας Λαπαβίτσας μιλά για την Παιδεία.

"Δικτατορία της αποτυχίας" (Ελσίνκι)

Πρόκειται για την κεντρική ομιλία του Κώστα Λαπαβίτσα  στο Ελσίνκι στις 15.11.2012 με θέμα "Χρηματιστικοποίηση του σύγχρονου καπιταλισμού", στα πλαίσια του Επιστημονικού Συμποσίου που οργάνωσε το Helsinki Collegium for Advanced Studies με θέμα: Dictatorship of Failure: Interdisciplinary Perspectives on the European Political and Ecomonic Crisis.

Carta Abierta (Αργεντινή)

Πρόκειται για την εισαγωγική ομιλία του Κώστα  Λαπαβίτσα πριν την κεντρική ομιλία του Αλέξη Τσίπρα, σε εκδήλωση της Carta Abierta στις 22.12.2012, στα πλαίσια της επίσκεψης αντιπροσωπείας του ΣΥΡΙΖΑ στην Αργεντινή.