Ομιλία για τη χρηματιστικοποίηση του καπιταλισμού στο Centre for the Study of Europe, Boston University

Λέξη προς λέξη

Κείμενα για την ελληνική κρίση, 2010-2013

Φέτος η Ελλάδα κλείνει έξι χρόνια ύφεσης και τέσσερα Μνημονιακής ισοπέδωσης. Η οικονομική και κοινωνική καταστροφή που έχει επιτελεσθεί είναι χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της χώρας, σε καιρό ειρήνης.

Ο Κώστας Λαπαβίτσας αναλύει διεισδυτικά τις αιτίες της κρίσης, την παγίδα της ευρωζώνης και την ανάγκη εξόδου από αυτήν. Αναδεικνύει την αποτυχία των μνημονιακών πολιτικών και διατυπώνει ριζοσπαστικές προτάσεις για να αποφευχθεί η καταστροφή, για ανάπτυξη με κοινωνική αλλαγή.

Τα κείμενα του βιβλίου συνεισφέρουν ουσιαστικά ώστε να κερδηθεί υπέρ των λαϊκών στρωμάτων η αποφασιστική μάχη για την πορεία της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, είναι η διαμόρφωση ενός συνεκτικού σχεδίου για έξοδο από την κρίση καθώς και η αναγέννηση της ευρωπαϊκής Αριστεράς.

Ακολουθεί παρουσίαση του βιβλίου στο "Περιοδικό". Γράφει η Ειρήνη Γαϊτάνου.

Ο Κώστας Λαπαβίτσας, οικονομολόγος και καθηγητής στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών (SOAS) του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, έχει πρωταγωνιστήσει στο δημόσιο διάλογο όσο λίγοι οικονομολόγοι μετά την έναρξη της κρίσης στην Ελλάδα. Σε μια εποχή που θα περιμέναμε να υπάρχει μια πανσπερμία αναλύσεων και προσπαθειών να προσεγγιστούν τόσο τα αίτια της κρίσης όσο και οι διάφορες εναλλακτικές που διαγράφονται, στην πραγματικότητα διανοούμενοι και “διανοούμενοι” κάθε λογής τηρούν σε μεγάλο βαθμό σιγή ιχθύος.

Θέση ερευνητικής συνεργασίας

Το Τμήμα Οικονομικών της Σχολής Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, το Κέντρο Κοινωνικών και Οικονομικών Μελετών του Πανεπιστημίου του Αμβούργου και το Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης συνέστησαν πρόσφατα ερευνητικό δίκτυο για τη μελέτη της ευρωζώνης. Το δίκτυο ετοιμάζει μία πιλοτική μελέτη για την κατάσταση της περιφέρειας και του κέντρου της ευρωζώνης και σχεδιάζει ταυτόχρονα μία ευρύτερη μελέτη για τη δομική αστάθεια της ευρωζώνης και τον παγκόσμιο ρόλο του ευρώ.

Στα πλαίσια του πιλοτικού προγράμματος και με δυνατότητα συνεργασίας και στην ευρύτερη μελέτη, αναζητούμε έναν ερευνητή για μερική απασχόληση στη Θεσσαλονίκη. Η διάρκεια της συνεργασίας ορίζεται σε 1 χρόνο με δυνατότητα ανανέωσης για τρία ακόμη χρόνια. Ο ερευνητής θα έχει τη δυνατότητα ατομικών δημοσιεύσεων, καθώς και συμμετοχής σε συλλογικές δημοσιεύσεις. 

Περιγραφή εργασίας:

Η κύρια απασχόληση του ερευνητή θα είναι η τεχνική επεξεργασία των εθνικών λογιστικών στοιχείων της Ελλάδας και των στοιχείων του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, η συγκριτική ανάλυση στοιχείων διεθνών βάσεων δεδομένων και η χρήση των αποτελεσμάτων των τεχνικών επεξεργασιών σε αναλυτικές και συνθετικές μελέτες των οικονομιών της ευρωζώνης.

Απαραίτητα στοιχεία υποφήφιου:

• Μεταπτυχιακός τίτλος σπουδών στα Οικονομικά (τουλάχιστον επίπεδο MSc) με εκπαίδευση σε τεχνικές και οικονομετρικές μεθόδους.
• Άριστη χρήση της αγγλικής γλώσσας.

Επιθυμητά στοιχεία υποψήφιου:

• Η γνώση των εθνικών λογιστικών στοιχείων και των διεθνών βάσεων δεδομένων.
• Η ικανότητα του ερευνητή να συνεργάζεται με διεθνείς ερευνητικές ομάδες.
• Η παιδεία στην Πολιτική Οικονομία.

Αποστολή βιογραφικού: costaslapavitsas@gmail.com 

Καταληκτική ημερομηνία αποστολής βιογραφικού: Παρασκευή 10 Μαρτίου 2014.

Ο θάνατος της ελληνικής βιομηχανίας

Επαίρεται η κυβέρνηση και το μνημονιακό στρατόπεδο για το θρίαμβο που έχει καταγάγει με την απάλειψη του 'διπλού ελλείμματος', δηλαδή του δημοσιονομικού και των τρεχουσών συναλλαγών. Σώθηκε η Ελλάδα, μείναμε στο ευρώ, πέτυχε η προσπάθεια προσαρμογής, παρά τα 'λάθη' των κακών της Τρόικας. Πλέον εξυγιάνθηκε η οικονομία, μπαίνουμε σε ανάκαμψη και σύντομα οι Έλληνες θα δουν το όφελος στην καθημερινή ζωή τους.

Ας αφήσουμε κατά μέρος τον παραλογισμό, από τη μια, να κατηγορείται η Τρόικα για λανθασμένα και άστοχα μέτρα και, από την άλλη, να πανηγυρίζει η κυβέρνηση για την επιτυχία του προγράμματος που σχεδίασε η Τρόικα. Ας παραβλέψουμε και τον εμφανή προεκλογικό χαρακτήρα των ανακοινώσεων, ο οποίος δείχνει ότι στην ουσία το ελληνικό πολιτικό προσωπικό τίποτε δεν έμαθε από την κρίση και χρησιμοποιεί κυνικά οποιοδήποτε οικονομικό στοιχείο, χωρίς να ενδιαφέρεται για την ουσία. Aς ρωτήσουμε μόνο: υπάρχει κάποια βάση στα περί εξυγίανσης και ανάκαμψης;

Το τι πραγματικά συμβαίνει στον παραγωγικό ιστό της ελληνικής οικονομίας φαίνεται στο διάγραμμα που δείχνει τη βιομηχανική παραγωγή:

Πηγή: Ελ.Στατ., 2005 = 100,0


Η ελληνική βιομηχανία λίμνασε κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου του ευρώ, όταν τα επιτόκια ήταν χαμηλά και οι ρυθμοί ανάπτυξης του ΑΕΠ υψηλοί λόγω της φθηνής πίστωσης. Εκείνη την περίοδο εμφανίστηκε και το τεράστιο έλλειμμα στις τρέχουσες συναλλαγές, καθώς η συνολική ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας συνετρίβη εντός της ΟΝΕ.

Η κατάρρευση της βιομηχανίας άρχισε με την παγκόσμια κρίση του 2007-9, συνεχίστηκε ακάθεκτη με την υιοθέτηση των Μνημονίων και ουσιαστικά επιταχύνθηκε το 2013. Τα πρόσφατα γεγονότα της Χαλυβουργικής δεν είναι παρά μια απεικόνιση της πικρής πραγματικότητας: η Ελλάδα αποβιομηχανοποιείται με απίστευτους ρυθμούς εδώ και έξι χρόνια. Τα Μνημόνια σήμαναν το τέλος της ελληνικής βιομηχανίας.

Αν νομίζουν κάποιοι ότι η βιομηχανική κατάρρευση έχει φτάσει στο τέλος της, ότι 'πιάσαμε πάτο' και απο δω και πέρα θα περάσουμε σε ανάκαμψη δεν έχουν παρά να δουν το επόμενο διάγραμμα:

Πηγή: Ελ.Στατ.


Ο δείκτης νέων παραγγελιών της ΕλΣτατ δείχνει μείωση 7,5% για το Δεκέμβριο 2013 και συνολική μείωση 6,9% για ολόκληρο το 2013. Δεν υπάρχει κανένας δυναμισμός στις προοπτικές της ελληνικής βιομηχανίας. Η εικόνα είναι απλώς τραγική.

Τι προκάλεσε την κατάρρευση της ελληνικής βιομηχανίας; Η απάντηση είναι σύνθετη και δε μπορεί να δοθεί σε λίγες γραμμές. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην Τρόικα, στα Μνημόνια και στην παραμονή στο ευρώ. Η δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδας, όπως και η προσαρμογή του εξωτερικού ελλείμματος, βασίστηκαν στη συντριβή της εγχώριας ζήτησης που επέβαλαν τα Μνημόνια. Το δημόσιο περιέκοψε δραστικά τις δαπάνες του και ανέβασε τη φορολογία, η κατανάλωση ελαττώθηκε ταχύτατα και οι επενδύσεις (δημόσιες και ιδιωτικές) κυριολεκτικά κατέρρευσαν απο το 2008 και μετά. Η συντριβή της εγχώριας ζήτησης έφερε δημοσιονομική και εξωτερική ισορροπία, αλλά συνέτριψε και τη βιομηχανική παραγωγή.

Τι συνέβη όμως με τις εξαγωγές, οι οποίες στις νεοφιλελεύθερες αναλύσεις του ΔΝΤ και της ΕΕ υποτίθεται ότι θα λειτουργούσαν ως σανίδα σωτηρίας; Η συνολική αξία των εξαγωγών το 2013 μειώθηκε κατά 0,2%, ενώ τους τελευταίους μήνες η συρρίκνωση ήταν ταχύτατη. Το Δεκέμβριο του 2013, για παράδειγμα, οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά 14,2%. Η συρρίκνωση δεν αποτελεί κανένα απολύτως μυστήριο: οι εξαγωγές προς την ευρωζώνη πάσχουν διότι η οικονομία της ΟΝΕ είναι μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, ενώ οι εξαγωγές εκτός ευρωζώνης πάσχουν διότι το ευρώ είναι πολύ ισχυρό. Και αυτά χωρίς να συνυπολογίσουμε τη δυσκολία εξεύρεσης εξαγωγικών πιστώσεων. Για την ελληνική βιομηχανία η πτώση της εξωτερικής ζήτησης ήταν και το τελειωτικό πλήγμα.

Ναι, ίσως πει κανείς, αλλά οι μισθοί έχουν επίσης συντριβεί και άρα η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας ανεβαίνει. Γιατί δε φαίνεται αυτό στα αποτελέσματα της οικονομίας; Φαίνεται μια χαρά, αρκεί κανείς να καταλαβαίνει τι βλέπει. Η απάλειψη του εξωτερικού ελλείμματος, για την οποία τόσο περηφανεύεται η κυβέρνηση, είναι αντανάκλαση της ανόδου της συνολικής ανταγωνιστικότητας που οφείλεται στη συντριβή των μισθών. Μόνο που η απάλειψη συνέβη λόγω της κατάρρευσης των εισαγωγών και όχι της εκτόξευσης των εξαγωγών (οι οποίες αντιθέτως μειώνονται). Η άνοδος της συνολικής 'εθνικής' ανταγωνιστικότητας που μετριέται με το μοναδιαίο κόστος εργασίας είναι απολύτως συμβατή με το πλεόνασμα που πλέον παρατηρείται στις τρέχουσες συναλλαγές.

Η 'εθνική' ανταγωνιστικότητα όμως μικρή σχέση έχει με την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας, ή οποιουδήποτε άλλου κλάδου, η οποία καθορίζεται από πολύ πιο συγκεκριμένους παράγοντες. Η ελληνική βιομηχανία αντιμετωπίζει πτώση της εγχώριας και της εξωτερικής ζήτησης, άλμα του κόστους ενέργειας, φορολογικές πιέσεις, πολύ υψηλά επιτόκια και έλλειψη πιστώσεων. Πως να αντισταθμιστούν όλα αυτά από την πτώση των μισθών;

Η ελληνική οικονομία έχει όντως πετύχει μια σχετική σταθεροποίηση με την απάλειψη του ΄διπλού ελλείμματος'. Αλλά η σταθεροποίηση αυτή είναι αποτέλεσμα καταστροφής και δε δείχνει απολύτως καμία εξυγίανση του παραγωγικού ιστού, ή της οικονομίας γενικότερα. Η Ελλάδα κατέστρεψε τη βιομηχανία της και κατασπατάλησε τους πόρους της - κυρίως τον κόσμο της εργασίας - ακολουθώντας την πολιτική της Τρόικας. Το κόστος της παραμονής στο ευρώ είναι οι άνεργοι και η κατεστραμμένη βιομηχανία.

Δεν υπάρχει σοβαρή προοπτική ανάκαμψης του βιομηχανικού ιστού όσο ακολουθείται η σημερινή πορεία. Αυτοί που ισχυρίζονται το αντίθετο και υπόσχονται σύντομα καλύτερες μέρες, ή δεν καταλαβαίνουν τι λένε, ή είναι τελείως κυνικοί. Η καταστροφή που υπέστη ο ελληνικός παραγωγικός ιστός και το τεράστιο ποσοστό ανεργίας δε θα αντιστραφούν χωρίς ολική και εστιασμένη αλλαγή πολιτικής. Μέσα στην ΟΝΕ και με τις περιοριστικές πολιτικές της ΕΕ κάτι τέτοιο απλώς δε γίνεται. Λείπει δυστυχώς ο πολιτικός φορέας που θα διαμορφώσει με θάρρος την πραγματική εναλλακτική πρόταση.

Συνέντευξη περί χρηματιστικοποίησης στo "Παρατηρητήριο για το Χρέος και την Παγκοσμιοποίηση" (Βαρκελώνη)

Αγγλικοί υπότιτλοι:

Ισπανικοί υπότιτλοι:

 

Η κληρονομιά του Μπεν Μπερνάνκε

Ο Μπεν Μπερνάνκε είναι ένας συντηρητικός, νεοφιλελεύθερος οικονομολόγος, απ’ αυτούς που τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες έχουν κυριαρχήσει στο πανεπιστημιακό στερέωμα. Παγκόσμια γνωστός, με εκτενείς και άμεμπτα τεχνικές δημοσιεύσεις, αναδείχθηκε σε ιδανικό εκφραστή της κυρίαρχης οικονομικής ιδεολογίας των δεκαετιών του 1990 και 2000. Ο Μπερνάνκε – και πολλοί άλλοι σαν κι αυτόν – δήλωσαν ότι πλέον ο ώριμος καπιταλισμός πέρασε στην εποχή της ‘Μεγάλης Μετριοπάθειας’. Οι κεντρικές τράπεζες των ‘σοβαρών’ χωρών είχαν αποκτήσει επιστημονική γνώση της μακροοικονομίας ώστε να αποφεύγονται οι κρίσεις. Ο στόχος τους όφειλε να είναι ο χαμηλός πληθωρισμός, τον οποίο μπορούσαν να πετύχουν κυρίως με αλλαγές στα επιτόκια. Όσο επιτελούσαν αυτό το θεάρεστο έργο με επιτυχία, η οικονομία θα παρέμενε στη νιρβάνα της σταθερής, απρόσκοπτης ανάπτυξης.

Ο Μπερνάνκε δεν είναι φυσικά άνθρωπος των αγορών, κάποιος τραπεζίτης, ή κάτι σχετικό, που βρέθηκε να έχει καίρια θέση μέσα στο σύστημα. Ένας πανεπιστημιακός είναι, με σχετικά χαμηλή κοινωνική προέλευση, έξυπνος και ‘καλός μαθητής’ που διέπρεψε στις σπουδές του και μετά πρωταγωνίστησε στις ιδεολογικές μόδες της εποχής. Χαρακτηριστική περίπτωση νεοφιλελεύθερου οικονομολόγου που κατάλαβε νωρίς προς τα που φυσούσε ο άνεμος και φρόντισε να τοποθετηθεί σωστά. Τη δεκαετία του 1950 πιθανότατα θα ήταν ένας ακόμη κεϋνσιανός, απ’ αυτούς που η πανεπιστημιακή μηχανή τότε παρήγαγε κατά χιλιάδες, πριν αλλάξουν οι τεχνικές προδιαγραφές κι αρχίσει να βγάζει νεοφιλελεύθερους. 

Η άνοδός του στο ανώτατο αξίωμα της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας το 2006 δείχνει και τη μεγάλη αλλαγή που έχει επιτελεσθεί κατά τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες της χρηματιστικοποίησης του καπιταλισμού. Η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ πέρασε στη διεύθυνση ενός κρατικοδίαιτου γραφειοκράτη που δεν έμαθε τα χρηματοπιστωτικά ‘στο πεδίο’, αλλά ξέρει πολύ καλά πως να υμνεί ‘τις αγορές’ τεχνικά. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα νεοφιλελεύθερης αγυρτείας, όπου η μόνη λειτουργία της 'αγοράς' που πραγματικά γνωρίζουν οι πανεπιστημιακοί υμνητές της είναι να κάνουν διαλέξεις και να αμείβονται αδρά, αρκεί φυσικά να λένε αυτά που πρέπει. Οι κρατικοί μηχανισμοί των ώριμων καπιταλιστικών χωρών έχουν κατακλυσθεί από τέτοιους ιεραπόστολους του καπιταλισμού, που στην πράξη είναι γραφειοκράτες της σειράς, με καλές πανεπιστημιακές περγαμηνές.

Ο Μπερνάνκε διαδέχθηκε το ‘μάγο’ Άλαν Γκρίνσπαν, που είχε πολύ διαφορετική προέλευση, αν και ήταν εξίσου νεοφιλελεύθερος. Παρά την τεχνική του επάρκεια, ο νέος πρόεδρος δεν αντιλήφθηκε τι επρόκειτο να συμβεί στην αμερικανική και την παγκόσμια οικονομία. Όταν όμως ξέσπασε η καταιγίδα, η αλλαγή ήταν εντυπωσιακή. Μπήκε ξαφνικό τέλος στις φλυαρίες της ‘Μεγάλης Μετριοπάθειας’ – χωρίς φυσικά να ειπωθεί ότι επρόκειτο για απίστευτες ανοησίες – και το σύστημα βρέθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η συμβολή του Μπερνάνκε αποδείχθηκε καθοριστική με δύο τρόπους. Πρώτον, κατέβασε τα (δημόσια) επιτόκια περίπου στο μηδέν και, δεύτερον, άρχισε να παρέχει στις τράπεζες άφθονη (δημόσια) ρευστότητα. Σε συνδυασμό με την παροχή (δημόσιων) κονδυλίων για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών από πλευράς ομοσπονδιακής κυβέρνησης, η κρίση ξεπεράστηκε με επιτυχία και η κερδοφορία των τραπεζών ανέκαμψε ταχύτατα.

Ο κατακλυσμός πάμφθηνης ρευστότητας συμβάδισε με την αποφυγή σοβαρής δομικής αλλαγής στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που θα περιόριζε, ή θα αντέστρεφε, την κυριαρχία της χρηματιστικοποίησης. Η πραγματική οικονομία αφέθηκε να ανακάμψει – αν ανέκαμπτε – μέσω χαμηλότερων μισθών και φθηνότερου ενεργειακού κόστους από το σχιστολιθικό αέριο. Δεδομένου του τεράστιου όγκου χρέους που είχε συσσωρευθεί κατά τη διάρκεια της τελευταίας ‘φούσκας’ του Γκρίνσπαν, 2001-2007, ήταν φανερό ότι μια τέτοια διαδικασία ανάκαμψης θα ήταν αργή, επισφαλής και με τεράστιο κόστος για τα εργατικά και λαϊκά στρώματα. Για τους προνομιούχους του χρηματοπιστωτικού συστήματος όμως, που είχαν θρασύτατα προστατεύσει τα συμφέροντά τους μέσω κρατικής παρέμβασης, το μέλλον ήταν ξανά λαμπρό, όπως δείχνει η πορεία του Ντάου Τζόουνς, του βασικού δείκτη του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης, από το 2004 μέχρι σήμερα. 

Dow Jones, Industrial Average

 

Ο πίνακας δείχνει ότι η φούσκα του 2001-7 δεν είχε επηρεάσει ιδιαίτερα το χρηματιστήριο, κι αυτό ήταν κάτι που βοήθησε το χρηματοπιστωτικό σύστημα να ανακάμψει. Ήταν κυρίως φούσκα ακινήτων και μόνο προς το τέλος της, το 2006-7, υπήρξε κάποια άνοδος του χρηματιστηρίου. Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ότι οι υποτιθέμενοι παντογνώστες των χρηματιστηρίων άργησαν εξαιρετικά να καταλάβουν τι συνέβαινε με τις τράπεζες και η χρηματιστηριακή πτώση ήταν έντονη μόνο το 2008, όταν πια κατέρρεε το σύμπαν. Δεν υπήρχε όμως λόγος πραγματικής ανησυχίας για τους χρηματιστές. Από το 2009 και μετά μπήκε σε λειτουργία η μηχανή ρευστότητας του Μπερνάνκε και τα πράγματα βελτιώθηκαν θεαματικά.

Την πενταετία που πέρασε ο Ντάιου Τζόουνς ανέβηκε από το χαμηλό των περίπου 6500 μονάδων στα σημερινά επίπεδα άνω των 16000 μονάδων. Η άνοδος ήταν ουσιαστικά απρόσκοπτη και συνεχής, με σχετική επιτάχυνση το 2013. Δεν υπάρχει φυσικά αντιστοίχηση με την πραγματική αμερικανική οικονομία που παρουσιάζει χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και συνεχή προβλήματα στην απορρόφηση της ανεργίας. Πρόκειται για φούσκα, αν κρίνει κανείς από τις αγορές μετοχών με βάση δανεικά (μάρτζιν), τη διόγκωση του λόγου τιμής μετοχών προς κέρδη, την αύξηση της επαναγοράς μετοχών που αποδίδει κέρδη στους κατόχους, κλπ. 

Η νέα φούσκα οφείλεται ξεκάθαρα στη ρευστότητα που παρείχε – και συνεχίζει να παρέχει – η κεντρική τράπεζα, η οποία ήταν της τάξης των 85δις δολαρίων το μήνα για μεγάλο διάστημα. Στην ουσία η Φεντ αγόραζε ένα τεράστιο όγκο δημόσιων και ιδιωτικών αξιογράφων από τις τράπεζες, καθαρίζοντας το ισοζύγιό τους και δημιουργώντας τους ασφαλή κέρδη με βάση τη δημόσια ρευστότητα. Ο ‘τεχνικά άρτιος’ οικονομολόγος Μπερνάνκε έκανε αυτό που επί σειρά ετών έκανε και ο ‘μάγος’ Γκρίνσπαν, δηλαδή περιμάζεψε το χάος της προηγούμενης φούσκας δημιουργώντας τα συστατικά μιας νέας, χωρίς να αλλάξει τίποτε δομικό. Η χρηματιστικοποίηση συνεχίστηκε. Τέλος, ο κατακλυσμός ρευστότητας – με την ευγενή συμβολή και των υπόλοιπων κεντρικών τραπεζιτών των ώριμων χωρών – συνέβαλε και στη διόγκωση των κεφαλαιακών ροών προς τις αναπτυσσόμενες χώρες με ότι αυτό συνεπάγεται, κυρίως εντατικοποίηση της χρηματιστικοποίησης και σε αυτές τις χώρες.

Η κατάσταση που κληρονόμησε ο ‘συνετός’ Μπερνάνκε στη Τζάνετ Γέλεν που τον διαδέχθηκε - πανεπιστημιακός κι αυτή, αλλά με διαφορετική εικόνα από τον Μπερνάνκε - είναι εξαιρετικά δύσκολη. Η άφθονη παροχή ρευστότητας κάποια στιγμή θα πρέπει να σταματήσει, καθώς ο ισολογισμός της Φεντ διογκώνεται συνεχώς, ενώ αποκτά εν μέρει προβληματικά αξιόγραφα. Η Γέλεν φαίνεται να έχει ξεκάθαρη εικόνα της πραγματικότητας και μάλλον θα επιμείνει στην περιοριστική πολιτική. Αλλά και μόνο η απειλή του περιορισμού της ρευστότητας – που πήρε τη μορφή περικοπής σε 75δις δολ. το Δεκέμβριο του 2013 – αρκεί για να θέσει σε κίνδυνο όλο το ασταθές οικοδόμημα της ανάκαμψης που έφτιαξε ο Μπερνάνκε. Αφ’ ενός, υπάρχει ο κίνδυνος της αντιστροφής των ροών από τις αναπτυσσόμενες χώρες, που ήδη έφερε την Τουρκία, την Ινδία και άλλες χώρες σε πολύ δύκολη θέση. Αφ’ ετέρου, υπάρχει ο κίνδυνος πολέμου νομισμάτων καθώς καταρρέουν οι ισοτιμίες των αναπτυσσομένων, οδηγώντας πιθανόν σε ενίσχυση του δολαρίου, το οποίο είναι και το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα παγκοσμίως. Ενισχυμένο θα βγει και το ευρώ διότι η σκληρή λιτότητα που επέβαλε η Γερμανία προστάτευσε το ρόλο του ως αποθεματικό νόμισμα. Τέλος, ο κίνδυνος να σκάσει η εγχώρια φούσκα του χρηματιστηρίου δεν είναι αμελητέος, αν η περιστολή της ρευστότητας λάβει διαστάσεις. Τα πυρομαχικά που τότε θα έχει στη διάθεσή της η Γέλεν θα είναι εξαιρετικά περιορισμένα διότι τα επιτόκια είναι ήδη κοντά στο μηδέν, ενώ η ρευστότητα περιορίζεται.

Ποιά η σημασία όλων αυτών για την Ελλάδα που έχει δικά της τραγικά προβλήματα; Η χρηματιστηριακή και η τραπεζική ανάκαμψη από το 2012 και μετά σχετίζεται άμεσα με το άφθονο χρήμα που παρείχαν οι κεντρικές τράπεζες στο παγκόσμιο σύστημα τα τελευταία χρόνια. Άρα ο περιορισμός της ρευστότητας θα λειτουργήσει αρνητικά και στις ελληνικές αγορές. Πέραν όμως αυτού, η πιθανή ενίσχυση του ευρώ θα επιδράσει αρνητικά στις ελληνικές εξαγωγές. Τέλος, αν σημειωθεί αντιστροφή κεφαλαιακών ροών, πλανώνται πλάνην οικτράν όσοι νομίζουν ότι μέρος των κεφαλαίων θα καταλήξει στη χώρα μας συμβάλλοντας στην ανάπτυξη. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται πλέον στις ‘αναδυόμενες αγορές’ και πιθανότατα θα υποστεί κι αυτή τις συνέπειες μιας τέτοιας αντιστροφής. Ένα είναι βέβαιο, η νέα κυβέρνηση που μάλλον θα σχηματιστεί το επόμενο διάστημα θα έχει να αντιμετωπίσει πολύ πιο σύνθετα προβλήματα απ’ αυτά που για την ώρα φαντάζεται.

Συζήτηση με τον Τζορτζ Γκάλογουεϊ για τη χρηματιστικοποίηση του καπιταλισμού

"Το ευρώ έχει ήδη αποτύχει"

Συνέντευξη του Κώστα Λαπαβίτσα στη La Vanguardia στην Βαρκελώνη όπου μίλησε, προσκεκλημένος από ομάδες και κινήσεις της καταλανικής Αριστεράς.

Costas Lapavitsas: "El euro ya ha fracasado"

El economista griego considera que la eurocrisis se ha trasladado a Francia y que en la periferia existe una sensación de estabilización porque se ha aceptado la austeridad impuesta por Berlín y Bruselas.

Κώστας Λαπαβίτσας: "Το ευρώ έχει ήδη αποτύχει"

Ο Έλληνας οικονομολόγος πιστεύει ότι η κρίση του ευρώ έχει μεταφερθεί στη Γαλλία, ενώ στην περιφέρεια υπάρχει μια αίσθηση σταθερότητας γιατί έχει γίνει αποδεκτή η λιτότητα που επιβάλλεται από  Βερολίνο και Βρυξέλλες.

Υπάρχει χρηματοπιστωτική φούσκα στην Κίνα;

Τις τελευταίες εβδομάδες εμφανίστηκε έντονη αναταραχή στις παγκόσμιες αγορές συναλλάγματος, πτώση των χρηματιστηρίων και φαινόμενα κρίσης στις αναπτυσσόμενες χώρες. Διάφοροι ‘αναλυτές’ στη χώρα μας ήδη βγήκαν να πουν ότι το πρόβλημα ξεκινάει από τη ‘φούσκα’ της Κίνας, η οποία έχει αρχίσει να σκάει. Για μερικούς αυτό δείχνει ότι ο κρατικός κινεζικός καπιταλισμός θα αποδειχθεί τελικά κατώτερος του ιδιωτικού αμερικανικού καπιταλισμού που πλέον αναγεννιέται μέσω χαμηλότερων μισθών και φθηνής ενέργειας από το σχιστολιθικό αέριο. Άλλοι πάλι πρόλαβαν ήδη να δηλώσουν ότι το ευρώ είναι ασπίδα για την Ελλάδα! Πρόκειται για το απόλυτο παράλογο που μόνο από ‘αναλυτές’ των τραπεζών θα μπορούσε να πηγάσει.

Η Κίνα είναι φυσικά καθοριστικός παράγοντας της οικονομικής αναταραχής των αναπτυσσομένων χωρών. Ο ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ υποχωρεί, ενώ υπάρχει σημαντική διόγκωση της πίστωσης. Συνιστά όμως αυτό ‘φούσκα’ που είναι, για παράδειγμα, αντίστοιχη της αμερικανικής του 2001-7; Τα στοιχεία δείχνουν ότι το σύνολο του χρέους ως προς το ΑΕΠ ανέβηκε από περίπου 150% το 2008 σε περίπου 240% το 2013. Πρόκειται για μεγάλη αύξηση, αλλά δεν έχει καμία σχέση με τα πολλαπλάσια του πέντε, έξι και εφτά φορές του ΑΕΠ που είδαμε στις χώρες της Δύσης το 2001-7. Ο κύριος όγκος είναι τραπεζικός δανεισμός γιατί το κινεζικό χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι βασισμένο σε λίγες δημόσιες τράπεζες. Που δανείζουν λοιπόν αυτές οι γιγάντιες τράπεζες;

Το 2013 ο μεγάλος όγκος του δανεισμού – περίπου το 170% του ΑΕΠ – πήγε σε μεγάλες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις που συνήθως εμπλέκονταν στην παραγωγική διαδικασία. Ο δανεισμός της κεντρικής κυβέρνησης ήταν μόλις 20% του ΑΕΠ, της τοπικής αυτοδιοίκησης (όπου και τα μεγαλύτερα προβλήματα διαφθοράς) ήταν περίπου 28% του ΑΕΠ και των καταναλωτών ήταν 22% του ΑΕΠ. Κάντε τη σύγκριση με το δανεισμό των αμερικανικών νοικοκυριών που το 2007 ήταν περίπου 100% του ΑΕΠ. Όσον αφορά τους τομείς της οικονομίας, ο δανεισμός προς τον επιχειρηματικό τομέα ήταν περίπου οκτώ φορές μεγαλύτερος από αυτόν προς τα νοικοκυριά. Υπήρχε αναμφίβολα διόγκωση του δανεισμού για ακίνητα, αλλά το μέγεθος του ήταν λίγο πάνω από 10% του συνολικού δανεισμού. Η άνοδος των τιμών ακινήτων στην Κίνα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην επένδυση των αποταμιεύσεων των νοικοκυριών και όχι σε δανεισμό. Τα κινεζικά νοικοκυριά κατέχουν τεράστια ποσά και ο δανεισμός τους είναι σχετικά περιορισμένος. Δεν υπάρχει καμία ‘φούσκα΄ στην Κίνα αντίστοιχη αυτής των ΗΠΑ το 2001-7.

Δεν θα μπορούσε φυσικά να υπάρξει τέτοια φούσκα στην Κίνα, όπως είναι φανερό για όποιον έχει έστω και στοιχειώδη αντίληψη του τι σημαίνει χρηματιστικοποίηση των ώριμων οικονομιών τη Δύσης, με το όργιο δανεισμού προς νοικοκυριά και την έκρηξη των πράξεων στις χρηματοπιστωτικές αγορές, ώστε να βγάζουν οι τράπεζες κέρδη από ποσοστά και αμοιβές. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Κίνας παραμένει ελεγχόμενο από το κράτος, υπάρχουν αυστηροί και αποτελεσματικοί έλεγχοι στις κεφαλαιακές ροές και το ρενμίμπι δεν είναι διεθνές νόμισμα. Αυτά προς γνώσιν όσων ξανάρχισαν να παπαγαλίζουν ότι το κράτος δε μπορεί να ελέγξει τις ‘αγορές’ και απλώς παρακολουθεί ανήμπορο. Το ΚΚΚ (που μόνο κομμουνιστικό κόμμα δεν είναι) καταφέρνει μια χαρά και ελέγχει τις ‘αγορές’.

Δεν υπάρχει λοιπόν πρόβλημα με την κινεζική οικονομία; Βεβαίως υπάρχει και είναι έντονο. Δεν πρόκειται όμως για φούσκα, όπως αυτές που πλέον μάθαμε να βλέπουμε στη Δύση, αλλά μάλλον για υπερδανεισμό προς την παραγωγή, μέρος του οποίου φυσικά πήγε σε κερδοσκοπία. Ο υπερδανεισμός είναι ξεκάθαρος για τις δημόσιες επιχειρήσεις που έχουν τη μερίδα του λέοντος στα τραπεζικά δάνεια. Ταυτόχρονα έχουν εμφανιστεί και ‘σκιώδη’ χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που δεν υπόκεινται σε σοβαρούς ελέγχους και εκμεταλλεύονται την αφθονία πίστωσης για να παίξουν κερδοσκοπικά παιχνίδια. Καθώς υποχωρεί ο ρυθμός ανάπτυξης και οι επενδύσεις διαφόρων θα αποδειχθούν υπερφιλόδοξες, πολλά από τα δάνεια θα γίνουν ‘κόκκινα’ ωθώντας τους δανειστές σε κατάρρευση.

Με μαρξιστικούς όρους, οι οποίοι είναι φυσικά οι πλέον κατάλληλοι για την περίσταση, η Κίνα αντιμετωπίζει ένα κλασικό πρόβλημα υπερσυσσώρευσης και υπερεπέκτασης της πίστωσης, που απειλεί να οδηγήσει σε μεγάλο όγκο προβληματικών δανείων. Η πραγματική ‘φούσκα’ σήμερα δεν υπάρχει στην Κίνα, αλλά έχει ήδη αρχίσει να εμφανίζεται ξανά στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, καθώς οι κεντρικοί τραπεζίτες ακολούθησαν τη γνωστή συνταγή της υπερπαροχής ρευστότητας από το 2009 και μετά.  Ο δυστυχής Άλαν Γκρίνσπαν άκουσε τα σχολιανά του το 2007-9 γιατί συνεχώς δημιουργούσε φούσκες, αλλά τελικά και ο Μπεν Μπερνάνκε δεν έκανε τίποτε άλλο από το να ακολουθήσει το δρόμο που άνοιξε ο ‘μάγος’. Η κεφαλαιακές ροές προς τις αναπτυσσόμενες χώρες που πολύ φυσιολογικά ακολούθησαν, είναι η πηγή του σημερινού προβλήματος.

Η χρηματιστικοποίηση της Δύσης συνεχίζεται, τίποτε ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι βαθιά άρρωστο. Ο κινεζικός καπιταλισμός παραμένει διαφορετικός. Η κυβέρνηση έχει τα εργαλεία για να επιχειρήσει συντεταγμένη συρρίκνωση της πίστωσης και αλλαγή κατεύθυνσης της οικονομίας. Δεν υπάρχει όμως καμία εγγύηση ότι θα τα καταφέρει. Οι επόμενοι μήνες θα έχουν μεγάλο ενδιαφέρον.

"Los gobiernos que quieran hacer políticas progresistas no podrán permanecer en el euro"

"Οι κυβερνήσεις που θέλουν να εφαρμόσουν προοδευτικές πολιτικές δε μπορούν να παραμείνουν στο ευρώ"

"La estabilización de la economía europea se ha producido más bien por destrucción: la economía está destruida, el desempleo se incrementa", dice el economista griego Costas Lapavitsas.

"Un Gobierno radical en Grecia debería dejar de pagar una parte importante de la deuda, que de otra manera es insostenible"